3. Murad’ın Hayra Düşkün Kızı Ayşe Sultan

Sultan III. Murad’ın Safiye Sultan’dan doğan kızıdır. İlk kızı olması hasebiyle Padişah’ın en çok sevdiği kızı olduğu söylenmektedir. Ayşe Sultan’ın da, bilhassa saltanatı sırasında, babası III. Murad üzerinde büyük tesiri olmuştur.

Ayşe Sultan’ın doğum tarihi ve hayatı hakkında teferruatlı bir malumat mevcut değildir. 1566’dan sonra muhtemelen 1570’de Manisa’da doğduğu tahmin edilmektedir. Ondan bahseden sınırlı kaynaklardaki kısıtlı bilgilere göre, 1586 yılı Mayıs ayında Kanijeli Vezir İbrahim Paşa ile evlendiği ve muhteşem bir düğünleri olduğu rivayet edilmiştir. Bu evliliği boyunca son derece rahat ve huzurlu bir hayat yaşadığı da ilaveten nakledilmiştir. Öyle ki düğün vesilesiyle saraya gönderilen hediyeler arasında sandıklar ve bohçalar içerisinde mücevher işlemeli istefanlar (bağlar), elmas, yakut, lal ve zümrüt işli levhalar, bilezikler, duvak ve çizmeler, İstanbul şekerlemecilerinin hünerlerini yansıtan şekerleme sepetleri ve tepsileri, Harem halkı için diktirilen üç bin hilat bulunuyordu.

Vezir İbrahim Paşa, Ayşe Sultan’la izdivaç ettikten sonra üç defa sadrazamlık makamına tayin edilmiştir. Osmanlı Devleti’nin dirayetli sadrazamlarından biri olan İbrahim Paşa, 1601 yılında Avusturya seferindeyken vefat etmiştir. Dul kalan Ayşe Sultan, aynı sene Sadrazam Yemişçi Hasan Paşa ile nikâhlanmış lakin öldürülmesi üzerine evlilik gerçekleşmemiştir. İlk evliliğinden, 1603’te, Mehmed ismiyle (geleceğin Sultanzade Mehmed Paşa’sı) bir erkek çocuk dünyaya getirdiği zikredilmektedir. Ayşe Sultan, 1603’te Güzelce Mahmud Paşa ile son izdivacını yapmıştır.

15 Mayıs 1605’te ahiret yurduna göç eden Ayşe Sultan’ın bedeni, babası III. Murad’ın türbesine gömülmüştür. Ayşe Sultan, çok yufka yürekli, temiz kalpli, hayırsever ve muhtaçlara yardım etmeyi hayat tarzı hâline getiren bir hanım sultandı. 1598’de Üsküdar’da -bugün İmrahor Doğancılar Caddesi’nde- Ayşe Sultan Çeşmesi’ni tesis ettirmiştir. Kitabesinde yer alan yazı şöyledir:

Cenab-ı Hazret-i Ayşe Sultan çün ihya itdi bu azb-i Fırat’ı

Didim tarihine onun kıldu icra zülâl-i çeşme-i ayn-ül hayatı

1603’te eşi İbrahim Paşa’nın ruhu için Şehzade Camii’nin karakol karşısındaki köşe avlu kapısı bitişiğine bir çeşme inşa ettirmiştir. Ayrıca İbrahim Paşa’ya bir de türbe bina ettirmiş ve kurduğu vakıf ile türbenin bakımını, kocasının ardından Kur’an-ı Kerim okunmasını ve onun adına her yıl hacca birinin gitmesini sağlamıştır. Vakfiyesine yazdırdığı şu dörtlük oldukça anlamlıdır:

Bu gönlüm gibi âlem bir harab-abâd imiş bildim

Binası ömr-i âdem gibi bî-bünyâd imiş bildim

Ne bir mûr-ı zaîfe ne Süleyman’a kalır âlem

Cihanın tâc u tahtı cümleten berbâd imiş bildim

Ayşe Sultan’ın iyi kalpli, hayra ve hasenata düşkün bir sultan olduğu, vasiyetnamesinden de anlaşılmaktadır. Parasının bir bölümünün cenazesi için harcanmasını şart koştuktan sonra geriye kalan tüm mal varlığının şuralarda kullanılmasını vasiyet etmiştir:

İki cariyesinin azat edilmesini, 10 bin akçenin İstanbul hapishanesinde tutuklu bulunan, 500 akçe veya ondan daha düşük borçtan ötürü mahkûmiyet cezasına çarptırılan kişilerin borçlarının Kadı’nın izniyle ödenip serbest bırakılmalarının sağlanmasını, 2 bin akçenin tımarhanedeki hastalara, fakir halka, âmâlara, sakatlara, yetimlere verilmesini, geri kalan paranın da Mekke, Medine ve Kudüs’ün fakirlerine ve önceliğin kadınlara hasredilmesi şartıyla esir düşen Müslümanların kurtarılması için sarf edilmesini istemiştir.

Son dilek olarak ise, hizmetinde çalışan kimselerin, vefatından sonraki 40 gün içerisinde azat edilmelerini arzuladığını şöyle beyan etmiştir: “Gerek ağalarımdan ve gerek dişi kısmı cariyelerimden küçüğü ve büyüğü ve taşrada erkek kısmından mülk kullarım olanlar kırk günden evvel cümlesi malımdan ve mülkümden azad olalar…”