Muhammed Cümlenin Şâhı

Cemi’-i enbiyâlardan

Muhammed cümlenin şâhı

Yüzü nurundan almışlar

Felekler şems ile mâhı

Yedi kat gökleri geçti

Kadem arş üstüne bastı

Erişdi kâbe kavseyne

Tavâf eyledi dergâhı

Anın seyr ü sülûkundan

Melekler âciz olmuşlar

Ki bin yılda varamazlar

O bir demde varıp râhı

Vereydim cânımı kurban

Senin yoluna ey Ahmed

Acep bir kez yüzün görsem

Seher vakti sehergâhı

Bu Eşrefoğlu Rûmî’nin

Günâhı çokdurur gâyet

Şefâat kıl yâ Muhammed

Yüzün şems ü kamer mâhı

Eşrefoğlu Rûmî (1353-1469)

Eşrefoğlu Rûmî, tasavvufî halk edebiyatının önde gelen şairlerindendir. Şiirlerinde Yûnus Emre havasını görmek mümkündür. Öyle ki bir kısım şiirlerinde sadece kelimelerin yerleri değişmiş gibidir. Şiirlerinin büyük bir kısmında nasihat havası sezilir. Şair, nefis terbiyesi üzerinde çok durur. Ona göre insanın mutluluğa ermesi için, nefsî arzularına gem vurması gerekir. Aksi takdirde huzur bulması imkânsızdır.

Kendisinin kuvvetli bir söyleyişi olmamakla birlikte, fikirleri ve buluşları ile kendisinden sonra gelen birçok şaire örnek olmuştur. Sözgelişi onun:

Cihânı hiçe satmaktır adı aşk

Döküp varlığı gitmektir adı aşk

Elinde sükkeri ayruğa sunup

Ağuyu kendi yutmaktır adı aşk

Belâ yağmur gibi gökden yağarsa

Başını ona tutmaktır adı aşk

Bu âlem sanki oddan bir denizdir

Ana kendini atmaktır adı aşk

Var Eşrefoğlu Rûmî bil hakîkat

Vücûdu fânî etmektir adı aşk

Yine aynı redifli

Cefâ vü renc ü mihnetdir adı aşk

Firâkı derd-i firkatdir adı aşk

Verüp rahatları mihnetle alup

Dün ü gün âh u hasrettir adı aşk

Bir oddur kim câna düşmüş yanadur

Yürek dolu hararettir adı aşk

Kararı yok bu aşkın bî-karardır

Ki dürlü dürlü hâlettir adı aşk

Münezzehtir gehi iki cihândan

Dükâliden ferâgattir adı aşk

Gönülde derd-i yâr ancak hemîndir

Bu halktan kamu uzlettir adı aşk

Bu aşkı kimse vasfetmez dil ile

Gam u gussa vü hayrettir adı aşk

Sıfattır ma’şuka bu aşk-ı âşık

Ki aşk u ma’şuk bir zattır adı aşk

Bu aşkı ol bilir kim âşık oldu

Nice tevhid-i vahdettir adı aşk

Sorarsan aşkı Eşrefoğlu Rûmî

Tamam Dost ile vuslattır adı aşk

Şiirine 18. yüzyılın meşhur şairi Şeyh Gâlip:

Kevser-i âteş-nihâdın adı aşk

Düzâh-ı cennet-nümânın adı aşk

Bir lûgat gördüm cünûn isminde ben

Anda hep cevr ü cefânın adı aşk

kıtasıyla bir nazîre yazmıştır.

Hz. Muhammed (s.a.v.)’in bütün peygamberlerin padişahı olduğunu söyleyen Eşrefoğlu Rûmî Güneş ve Ay, parlaklığını O’nun yüzünden almıştır diyerek hüsn-i ta’lîl sanatı yapıyor.

Arapça olan “enbiyâ” kelimesi “nebîler” demektir. Şair bunu enbiyâlar şeklinde söylemek suretiyle tekrar çoğul hâle getirmiş. Bu yanlış kullanım, onun, Arapça olan bu kelimeyi bilmediğinden değil, kelimeyi vezne uydurma mecburiyetinden kaynaklanıyor.

İkinci kıtada Hz. Muhammed (s.a.v.)'in Mirac’a yükselmesi anlatılıyor. Hz. Muhammed (s.a.v.), yedi kat göğü geçerek arş-ı âlâya ayak basmıştır. Burada Rabb’i ile buluşan Hz. Muhammed (s.a.v.)’in, Rabb’i ile arasındaki mesafe iki yay aralığı (kâbe kavseyn) belki daha yakın (ev ednâ) idi. Burada Necm Sûresi’ne telmihte bulunulmuştur.

Hz. Muhammed (s.a.v.)'in Mirac’ı esnasında gökteki bütün varlıklar ve melekler kendilerini âciz hissetmişlerdir. Çünkü Allah, Habîb’ine verdiği ayrıcalığı hiçbirine vermemiştir.

Şair, böyle büyük bir Peygamber (s.a.v.)’i bir kez olsun görme ümidindedir. O’na, canını kurban edecek kadar büyük bir tutkuyla bağlı olan Eşrefoğlu’nda, müjdeler getirdiğine inanılan ve bolluk bereketin vakti olan bir seher vaktinde, hiç olmazsa, sâdık kabul edilen o vakitte, rüyada olsun görme isteği hâkimdir.

Son kıtada, Rahmet Peygamberi, şefâat kaynağı olan Hz. Muhammed (s.a.v.)’den şefâat dileyen Eşrefoğlu Rûmî, günâhının çok olduğunu bu günahlarının da ancak Onun şefâat etmesi hâlinde affedileceği ümidini taşıyor.