ŞEYHZÂDEOĞLU ÖZEL KİTAPLIĞI’NDA BULUNAN NAKŞBENDİYYE SİLSİLESİNE DÂİR YAZMA BİR ESER: SİLSİLENÂME-İ HÂCEGÂN-I NAKŞBENDİYYE (KADDESALLÂHU SIRRAHÛ)

Tanıtımını yapacağımız eser, H. Hulûsi Ateş Darende Şeyhzâdeoğlu Özel Kitaplığı, Kitap No: 62, Tasnif No:297’de kayıtlıdır. 1277/1860-61’de istinsah edilen nüshanın müstensihi es-Seyyid el-Hâfız Hüseyin Efendi (ö.?)’dir. Eserin dili Farsçadır. Esere, “Fâtihatü’s-Silsileti’ş-Şerîfe” başlıklı bir giriş ile başlanmıştır. Eserin ana bölümünde geçilince müellif, “Nefehâtü’l-üns”, “Reşehât” ve “Makâmât-ı Hazret-i Hâce” adlı eserlerden istifade ederek Nakşbendiyye Tarikatı’nın Hâcegân kolunun silsilesini zikretmek maksadıyla eseri kaleme aldığını dile getirmiştir. İlk olarak Nûr Suresi’nin otuz yedinci âyet-i kerimesini zikreden müellif,[1] âyette geçen “ricâl” kelimesi kırmızı renkle yazmış ve bu ifadeden hareketle silsilede ismi geçen zâtların Allah katında seçkin kimseler olduğunu belirterek Nakşbendiyye Tarikatı’nın Hâcegân kolunun pirlerini zikretmeye başlamıştır. Burada eserin genelinde yer verilen çeşitli şiirlere “Nazm” başlığı altında yer verildiğini ve başlığın kırmızı renkle yazıldığını da belirtmek isteriz.

İlk olarak Muhammed Şâh-ı Nakşbend’i ardından Muhammed Parsa’yı zikreden müellif, bu zâtların kişisel ve ahlâkî bazı özelliklerini dile getirdikten sonra Nakşbendiyye silsilesinin Ebû Ali Farmâdî, Huccetü’l-İslâm Gazâlî, Şeyh Ebû Ali, Seyyidü’t-tâife Cüneyd-i Bağdâdî, Sırr-ı Sakatî, Ma’rûf-ı Kerhî, Dâvûd-ı Tâî, Habîb-i Acemî, Hasan-ı Basrî, Alî b. Ebî Tâlib ve Hz. Peygamber (s.a.v.)’e kadar olan bir silsilesini takdim etmiştir. Ma’rûf-ı Kerhî’den, İmam Mûsâ Kâzım, İmam Cafer-i Sâdık, İmam Muhammed Bâkır, İmam Zeyne’l-âbidîn ve Hüseyin b. Ali’ye ulaşan bir başka silsileyi daha zikretmiştir.

Eserin en dikkat çekici özelliği, nesir şeklinde yer alan bu verilerin ardından, bazı şekiller etrafında silsilede yer alan isimlere dair çeşitli bilgilerin zikredilmesidir. İlk olarak Hz. Peygamber (s.a.v.)’in ismini daire içerisinde zikreden müellif, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in dairesini diğer isimlere ait dairelere göre daha büyük yapmış ve dairenin etrafında Hz. Peygamber (s.a.v.)’e dair bazı bilgiler nakletmiştir. Ardından sırasıyla Hz. Ebu Bekir, Hz. Selmân-ı Fârisî, Hz. Kâsım b. Muhammed b. Ebû Bekir, Hz. Cafer-i Sâdık, Hz. Şeyh Ebû Yezîd Bistâmî, Hz. Ebü’l-Hasan el-Harakânî ve Hz. Şeyh Ebû Ali Farmâdî’ye dair paylaşımlarda bulunmuştur. Devam eden sayfada Hâce Yusuf Hemedânî ve Hâce Abdülhâlik-i Gucdüvânî’yi merkeze alan müellif, onların halifeleri, halifelerinden devam eden kolları yine daireler içerisine aldığı isimleri zikrederek göstermiştir. Hemedânî’nin halifeleri Hâce Abdullah-ı Berkî ve Hâce Ahmed-i Yesevî’ye işaret ettikten sonra Yesevî’nin halifelerini de zikretmiştir. Burada müellif, Mansûr Ata’dan devam eden Abdülmelik Ata ve Tâc Hoca’ya ilişkin sunum yaptıktan sonra, Yesevî’den sonra silsilede yer alan Selmân Ata’ya da dikkat çekmiştir. Abdülhâlik-i Gücdüvânî’nin halife ve onlardan sonra gelen isimlerine dair ise şu bilgileri paylaşmıştır: Abdülhâlik-i Gücdüvânî’nin halifeleri: Hâce Ahmed, Hâce Hasan Endâfî, Hâce Süleyman Kirmînî ve Hâce Evliyâ-i Kebîr. Burada Hâce Süleyman Kirmînî'nin Hâce Muhammed Şâh Buhârî ve Şeyh Sa’dî Abdüvânî adlı iki halifesini de zikretmiştir.

Aynı usulle Nakşbendiyye Tarikatı’nın pir ve halifelerini gösteren müellif, İmâm-ı Rabbânî ve Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî gibi isimlere kadar Nakşbendiyye Tarikatı’nın silsilesini detaylı bir şekilde zikretmiştir. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’nin beş halifesini gösterdikten sonra daireler yapan müellif, bu daireler içerisine isim yazmamış ve iki sayfa bu şekilde boş dairelere ve bu dairelerden ayrılan dallara yer vermiştir. Müellif muhtemelen, eserin kaleme alındığı dönemde faaliyetlerini sürdüren Bağdâdî’den sonra halifelerin ve onların yetiştireceği isimlerin olacağı öngörüsüyle bu şekilde bir yol takip etmiştir.

Sonuç olarak belirtmek isteriz ki H. Hulûsi Ateş Darende Şeyhzâdeoğlu Özel Kitaplığı’nda bulunan bu yazma eser, müellifin kendine has bir usulle kaleme aldığı, müstensihinin de özenli bir şekilde çalışmayı çoğalttığı, günümüze kadar büyük ölçüde zararlardan korunmuş bir silsile çalışmasıdır. Bu çalışmada yer verilen isimlerle Nakşbendiyye silsilesinde bulunan isimler karşılaştırılmalı, diğer silsilelerde yer alan isimlerle benzerlik veya varsa farklılıklar tespit edilmelidir. Böyle bir çalışmanın “Hocalar Yolu” olarak bilinen Nakşbendiyye Tarikatı’nın silsilesinde kimlerin yer aldığına dair yapılacak çalışmalara katkı sağlayacak nitelikte bir eser olduğu kanaatimizi de paylaşmak isteriz.