SESİNİ ALLAH’A İŞİTTİREN KADIN: HAVLE HÂTUN

Tartışma anlamına gelen Mücâdele Sûresi’nin ilk âyetlerinin inişi ile ilgili kaynaklarımızda anlatılan şu rivâyetler, Müslüman kadının İslâm anlayışı, dinini öğrenme kararlılığı ve aile yuvasını yaşatmadaki etkinliği hakkında çok net bilgiler vermektedir: Havle (yahut Huveyle) Hâtun, kocasının kahrını çeken sabırlı ve çilekeş bir hanımdır. Bir gün bu kadına kocası Evs b. Sâmit, zıhâr yapar. Yani kocası, Câhiliyye gelenekleri doğrultusunda kızdığı hanımına, "Sen bana artık anam gibisin." der. Bu cümle gelenekte, kadını boşama anlamına gelmektedir. Kadın, kocasına, "Git durumu Peygamber’e sor.” der, adam “Ben utanırım.” deyince, “İzin ver ben gidip sorayım.” der ve Peygamberimiz (s.a.v.)’e gelerek şöyle der: "Ey Allah'ın Peygamberi! Yıllarca kocamla birlikte yaşadık, ben onun yıllarca kahrını çektim, ona çocuklar doğurdum. Ben ona gençliğimi, variyetimi verdim. O benim çocuğumun babası, amcamın oğlu ve bana insanların en sevimli olanıdır. Şimdi âhir ömrümde o, bana zıhâr yaptı, aslında sözlerinde boşamayı hiç anmadı, ama sen bana anam gibisin diyerek beni boşamaya kalktı!" Peygamberimiz, geleneğe uygun olarak şöyle cevap verir: "Artık sen ona haramsın!" Zira Peygamberimiz toplumdaki uygulamayı değiştiren yeni bir hüküm gelinceye dek bekler, kendinden bir şey söylemezdi. Kadın, “Ben hâlimi, derdimi Allah'a arz ediyorum, Allah’ım, ayrılık bana zor geliyor, ne olur Peygamber’ine yeni bir hüküm indir.” diyerek ısrarla ilk söylediği cümlelerini Peygamberimiz (s.a.v.)’in huzurunda tekrarlar durur. Derken vahiy gelir ve sûrenin, “Kocası hakkında seninle tartışan ve Allah'a şikâyette bulunan kadının sözünü Allah işitmiştir; esasen Allah sizin ikinizin konuşmanızı işitir. Doğrusu Allah işitendir, görendir.”[1] diye başlayan âyeti iner, ardından konuyla ilgili geniş açıklamalar gelir. Rivâyete göre kadınla Peygamberimiz (s.a.v.)’in konuşmaları Hz. Âişe Annemizin odasında gerçekleşir. Kadının Peygamberimiz’e söylediklerinin bir kısmını Âişe Annemiz de dinlemiştir. Ama o, kadının bazı sözlerini kendisinin duymadığını söyler ve şöyle der: “Bütün sesleri duyan Yüce Allah ne yücedir ne mübârektir, O’na hamdolsun. Kadın, Hz. Peygamber’le konuşurken onun sözlerinin bir kısmını ben duymuyordum, ama Yüce Allah onun bütün söylediklerini duydu!”[2] Âyette Yüce Allah, kadının Peygamberimiz (s.a.v.)’le konuşmasını işittiğini söyler ve “İşiten” ve “Gören” olduğunu da özellikle vurgular. Bu ne muhteşem bir tablo ki kadının konuşmalarını yanı başında duran Âişe Annemiz duyamıyor ama Yüce Allah duyuyor. Çünkü O, her şeyi bütün ayrıntılarıyla duyan ve görendir. Yüce Rabb’imiz, kadının sözünü, tartışmasını ve şikâyetini duyduğunu özellikle belirterek kadını onora ediyor. Bu muhteşem olayda, dinini öğrenme ve aile yuvasını kurtarma arzusuyla çırpınan bir kadının ilâhî lütuflara mazhar oluşu görülmektedir. Nitekim bu kıssa ile başlayan sûre “Mücâdile”, yani tartışan kadın sûresi olarak da adlandırılmıştır. Havle Hâtun, derdini önce Allah Rasûlü’ne açıyor, ondan fetvâ istiyor; ardından Yüce Allah’a halini arzediyor ve ısrarla O’na duâ etmeye devam ediyor. Merhameti sonsuz olan Yüce Allah, onun bu sızlanışına icâbet ediyor ve hayat dini İslâm’ın konuyla ilgili en merhametli düzenlemesini yapıyor. Bir Câhiliye âdetini dillerine dolayarak hanımlarını inciten kocaları, bu anlamsız sözlerine keffâret olarak köle azat etme yahut altmış gün aralıksız oruç tutma yahut da altmış fakiri doyurma cezâsıyla terbiye ediyor. Bu düzenlemeyle o gün için toplumda yaygın olan zıhâr uygulaması, İslâm toplumunda yok denecek seviyeye düşmüştür. Bu tarihî olaydan çıkan sonuçları şöyle özetleyebiliriz:

1. İslâm’a göre kadın erkek her insan Yüce Allah’a kul olma bakımından birdir ve dinin muhâtaplarıdır. Yüce Allah, kadın olsun erkek olsun kullarının içten yaptıkları duâları işitir ve onlara icâbet eder.
2. Havle Hâtun, karşılaştığı bir problemin çözümünü dinin içerisinde arıyor ve kocasına Peygamber (s.a.v.)’e gidip durumu sormasını istiyor. Çünkü gerçek mü’min, İslâm’ın sorularına cevap, sorunlarına çözüm getiren bir hayat dini olduğunu bilen ve derdine dermanı dininde arayan, dinin hükümlerine de gönülden teslim olan kimsedir.
3. Kadın, kocasının utanıp sormaktan çekindiği dinî bir meseleyi sorup araştırmaktan çekinmiyor. Nitekim Hz. Âişe Annemiz, "Allah Ensâr hanımlarına rahmet etsin, onların utanma duyguları, dinlerini öğrenmelerine engel olmadı."[3] diyerek bu gerçeği belirtmiştir. Çünkü dini öğrenmek kadın-erkek herkesin görevidir. Hadiste “İlim talep etmek, her mü’mine farzdır.”[4] buyrulmuştur.
4. Kadın geleneğe meydan okuyor, onu sorguluyor, inandığı ve tanıdığı dinin, akla ve maslahata aykırı olan bir geleneği onaylamayacağını biliyor ve Hz. Peygamber (s.a.v.)’in geleneğe dayalı cevabıyla yetinmeyip kararlılıkla Yüce Allah'a duâ etmeye devam ediyor.
5. Gönlünü yatıştıracak bir çözüm ve bilgiye ulaşıncaya dek, mücâdele ve duâyı sürdürüyor.
6. “Yuvayı dişi kuş yapar.” sözünü doğrulayacak şekilde, sabırla yuvasını ayakta tutan kadın, kocasının öfkeli sözleri karşısında yuvasını kurtarmak için çırpınıyor. Bu yönüyle çok basit sebeplerle boşanmaya çalışan Müslüman erkek ve hanımlara büyük bir ders veriyor.
7. Yüce Allah, ailenin devamı için çırpınan bu sabırlı ve akıllı hanımı, derdine derman olacak âyetler indirerek ödüllendiriyor. “Allah sesini işitti.” buyurarak onu onurlandırıyor. Âyette ikinci kere “Allah sizin ikinizin konuşmanızı işitir.” buyurularak kadının konuşması Hz. Peygamber (s.a.v.)’in konuşmasıyla birlikte değerlendiriliyor. O mübârek kadının şahsında aile hukuku ile ilgili çok önemli düzenlemeleri açıklıyor, bu sayede bir Câhiliye âdetinin kaldırılması konusunda önemli adımlar atılıyor. Zaten Yüce Allah’ın bir şeyi işitmesi ve görmesi, aynı zamanda o şeyin gereğini yapmasıdır. Nitekim burada da öyle olmuştur, O, kadının yalvarışını işitmiş ve gereğini yerine getirerek rahatlatıcı hükmünü açıklamış, çözüm yollarını göstermiştir. Âyette dört kere “Allah” ismi açıkça geçerek O’nun kullarına merhametinin sonsuzluğu, samimiyetle kendisine yakaran ve yardım isteyenlerin imdâdına koşacağı net bir biçimde ortaya konmuştur.

Havle Hâtun, Hz. Ömer’in halîfelik dönemine kadar yaşar. Artık kocası Evs vefat etmiş, kendisi ihtiyar bir nine olmuştu. Bir gün Halîfe Ömer, arkadaşlarıyla giderken Medine sokaklarından birinde ihtiyar bir kadınla karşılaşır. Kadın selam verir ve Ömer’i lafa tutar: “Ömer, ben senin küçüklüğünü bilirim. Daha dün Ukâz Pazarı’nda sana ‘Ömercik’ derler ve sen çocukları değneğinle korkuturdun. Sonra büyüdün Ömer oldun, şimdi de Mü’minlerin Emiri Ömer oldun. Ömer, halkın hakkında Allah’tan kork ve hep adâletli ol. Şunu iyi bil ki, uyarıları dikkate alan kimseye uzaklar yakın olur. Ölümden korkan kimse, fırsatları kaçırmaktan çekinir.” İhtiyar kadın sözü uzattıkça uzatıyor, Ömer de onu dinlemeye devam ediyordu. Yanındaki arkadaşları sıkılmıştı, içlerinden biri şöyle demekten kendini alamadı: “Ey Emir, şu ihtiyar kadın, sana ne kadar sıkıntı çıkardı!” Arkadaşının bu serzenişine Ömer şu tarihi cevabını verdi: “Sen ne diyorsun! Bu ihtiyar kadının kim olduğunu biliyor musun? Bu kadın, yedi kat göklerin ötesinden sesini Yüce Allah’a duyuran kadındır. Bu kadın, Yüce Allah’ın derdine derman olmak üzere hakkında âyetler indirdiği Havle bint Sa’lebe’dir. Allah’a yemin ederim ki, namaz vaktinin geçmeyeceğinden korkmasaydım, bu kadın gece yarısına kadar sözünü uzatsaydı onu dinlemeye devam ederdim![5] Yüce Allah’ın sözünü dinlediği kimseyi ben nasıl dinlemem!”[6] Yüce Rabb’im, dinimizin hükümlerinin gelmesine vesile olan Havle Hâtunlara rahmet etsin. Bizlere de dinin ruhunu öğrenme azmi ve öğrendiklerimizle yaşama hazzı lütfeylesin!     [1] 58/Mücâdele, 1. [2] Taberî, Câmiu'l-Beyân, XXVIII, 1-6. [3]  Ahmed, VI, 148. [4] İbn Mâce, Mukaddime 17. [5] Kurtubî, el-Câmi’, XVII, 269. [6] Buhârî, et-Târîh, VII, 245.

Ali AKPINAR

Yazar