Kitap: Atasözleri ve Deyimler

Kitabın adı: Atasözleri ve Deyimler

Yayınevi: Diyanet İşleri Başkanlığı

Yayın yeri ve yılı: Ankara/2020

Sayfa sayısı: 231

Yaş aralığı: 14+

İşlenen konular: iyilik, ahlak, gençlik, sabır, öfke, dostluk…

Anlamlı bir atasözümüz var: Atalar sözü / Sözlerin özü. Yaşanmışlıkların biriktirdiği tecrübeler, tecrübelerin kelimelere, cümlelere yansıması ve kuşaktan kuşağa aktarılması… İfade ettiği anlamın/hakikatin %100 isabetli olması… Mutlaka kulak verilmesi gereken, onun da ötesinde hayat düsturu halinde uyulması/uygulanması elzem olan atasözlerimiz, deyimlerimiz…

Bir milleti tanımanın sanırım en isabetli yolu, o milletin atasözlerini/deyimlerini öğrenmek olmalıdır. Zira atasözleri ve deyimler; bir milletin zaman, mekân, hayat telakkisi, gelenekleri, kültürü -kısacası- dünyevî ve uhrevî tüm varlığına dönük zenginlikleridir. Unutmadan, şunu da hemen ilave edelim: Atasözleri ve deyimler, aynı zamanda dil hazineleridir; hem öğrenilmesi kolaydır hem de barındırdığı kelimeler ve bu kelimelerin manalarıyla ana dile hizmet eder.

Gelenekli bir millet olan Türkler, ecdadına büyük değer verdiği gibi, onların sözlerine de elbette değer vermiştir ve verecektir. “Hikmet” adı verilen, halkın irfanına dayanan sözlerin, şiirlerin geçmişi tarihimiz kadar eskilere dayanır. Bu hikmetli sözlerin derlenip toparlanması (atasözleri olarak) Tanzimat Dönemi’nde İbrahim Şinasi (1926-1971) ile olmuştur.

Şinasi, yarım kalan ve daha sonra Ebuzziya Tevfik (1849-1913) tarafından tamamlanan bu çalışmasına, Durub-u Emsâl-i Osmaniye adını vermiştir. Daha sonraları çok sayıda atasözü ve deyimin derlemesi ve tasnifi yapılmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından hazırlanan ve bizim de sizlere tanıtmaya çalışacağımız Atasözleri ve Deyimler adlı kitap da böyle bir gayretin neticesinde ortaya çıkmış.

Kitabın içeriğine bakacak olursak Takdim, Kayserili yazar-şair Bekir Oğuzbaşaran tarafından kaleme alınan Atasözlerimiz başlıklı giriş yazısı ve deneme, sohbet tarzında yazılan atasözleri ve deyimlerimizle ilgili altmış bir yazı kitabın içeriğini oluşturuyor.

Takdim bölümünde, kitabın oluşturulması ile ilgili şunlar söyleniyor: “Kültürel kimliğimizi korumak ve dil zenginliğimizi gelecek kuşaklara aktarmak amacıyla Diyanet İşleri Başkanlığı olarak, atalarımızdan aldığımız emanetin sorumluluğuyla, atasözleri ve deyimlerimizden bir kısmını kitaplaştırmayı hedefledik. Bu bağlamda, Diyanet Avrupa dergisindeki kıymetli yazarlarımızın yazıları derlenerek okuyucularımızın istifadesine sunulmuştur.”

Kitapta, 2005 Mayıs ayından 2010 Şubat ayına kadar farklı tarihlerde yayımlanan 61 yazıya yer verilmiş. Yazıların yayım tarihleri, yerleri, sayıları ve sayfa numaraları yazıların sonlarında veriliyor. Yazıların sekiz tanesi Doç. Dr. Zülfikar Güngör’e -şimdi Prof., Ankara Üni. İlahiyat Fak. Öğretim Üyesi- diğer yazıların tamamı yazar Rıfkı Kaymaz’a ait. Kitapta -maalesef- yazarların öz geçmişi ile ilgili bir bilgi yer almıyor. Diyanet İşleri Başkanlığının kitabın yeni baskılarında yazarların fotoğraflı öz geçmişlerine de yer vermesini beklediğimizi -yeri gelmişken- belirtelim.

Ben, Atasözleri ve Deyimler adlı derlemeden kendi adıma çok şey öğrendim. Mesela Hay’dan gelen Hû’ya gider sözünün bir ayetin neredeyse bire bir tercümesi olduğunu… Bu cümle, Bakara Sûresi’nin 156. ayetinde şu şekilde yer alıyormuş: “Biz, Allah’tan geldik ve yine ona döneceğiz.”

Sadece bu örnek değil, kitapta onlarca ayet ve hadis zikrediliyor; atasözlerimiz ve deyimlerimizin ayet ve hadislerle bağlantısı üzerinde duruluyor. Yine konunun daha iyi anlaşılması için şairlerimizin şiirlerine de yer veriliyor ki bu durum yazıların okunmasını ve akılda kalmasını kolaylaştırıyor.

Kitaptan özellikle öğrencilerin yararlanabileceğini, bu kitabın onlar için bir kaynak kitap olabileceğini söylemek istiyorum. Öğrenciler, hem atasözleri ve deyimlerin ihtiva ettiği mana doğrultusunda bir yazı nasıl oluşturulabilir, bunu görecek ve derslerinde kullanabilecek hem de yukarıda vurguladığımız gibi ayet, hadis ve şiirlerle atasözlerimizi ve deyimlerimizi daha yakından tanımış olacaklardır.