DANIŞMA: ORTAK AKIL

"İstişare¸ bir tür danışma¸ tartışma¸ müzakere etme¸ düşünceleri takas etme¸ daha esenlikli ve daha doğru olanı bulma çabasıdır. Bu tümüyle ahlakî bir çabadır. Doğru'nun keşfi için yapılan her türden düşünce alışverişi¸ yanlış bir sonuca çıksa da doğru sayılmıştır."

"İstişare¸ bir tür danışma¸ tartışma¸ müzakere etme¸ düşünceleri takas etme¸ daha esenlikli ve daha doğru olanı bulma çabasıdır. Bu tümüyle ahlakî bir çabadır. Doğru'nun keşfi için yapılan her türden düşünce alışverişi¸ yanlış bir sonuca çıksa da doğru sayılmıştır."

Akıl akıldan üstündür' de deniyordu sanırım…Ya da üç elif yan yana gelince 111 olur. Ayrı olsalar 1 değerindedirler¸ ama birleşince¸ birikimlerini birleştirince¸ 111 gücüne ulaşırlar.

Kur'an'ımız¸ ‘Allah'ın eli bütün ellerin üzerindedir' buyurur.

Demek ki¸ insan¸ Allah'ın sonsuz ve mutlak eli'nin altında¸ yekdiğerine muhtaçtır.

İnsanın¸ daima¸ hayatın sorularına ve sorunlarına karşı¸ başkalarından yardım almaya¸ düşünce istemeye¸ akıl danışmaya ihtiyacı vardır.

Bu ihtiyaç¸ aslında¸ insan aklının kişisel doğasının ve sınırlarının her zaman¸ hiçbir şeye tek başına yetmediğinin göstergesidir.

İnsan¸ gerçi tek başına¸ İlahî Hakikat'e muhataptır¸ yalnız doğar ve yalnız ölür. Kabre yalnız girer. Dünyevî dostluklar ve yoldaşlıklar kabre kadardır¸ berzahta insan yalnızdır.

Fakat¸ insanın insanlara olan ihtiyacı¸ hayatın kendisine yönelttiği sorulara karşı özellikle belirir.

Hayat¸ özellikle modern yaşam¸ bu türden sorunların arttığı¸ insanı kuşattığı¸ onu çoğu zaman aciz bıraktığı için¸ bu ihtiyaç¸ dünden daha çok derinleşmiş ve büyümüştür.

Fakat biz biliriz ki¸ insanlığın onuru ve insanların öncüsü¸ efendisi olan¸ seçilmiş¸ övülmüş ve  Allah'ın sevgilisi makamına yüceltilmiş olan Peygamberimiz¸ o günkü sade Arabistan yaşamındaki¸ yalın¸ apaçık sorunlar karşısında bile¸ dostlarıyla¸ arkadaşlarıyla ‘istişare' etmiştir.

O'nun başkasına danışma¸ başkalarıyla danışarak¸ konuşarak karar vermesi¸ son derece ahlakî bir ilkeye dayanmaktadır.

Hatta¸ bir gün¸ dostları¸ kritik bir konuda¸ yanlış karar verse de¸ Efendimiz¸ çoğunluğun kararına saygı duymuş¸ sonuçlarını görmesine rağmen¸ bu ahlakî ilkeye sonuna dek bağlı kalmıştır.

Bir akıl¸ kuşkusuz tek başına gerçeği idrak ve ona muhatap olma konusunda yetkindir¸ lakin¸ bu¸ bireyin¸ başkalarının aklını da kendi aklına katmasına engel olmamalı¸ aksine¸ akıl da bunu gerektirmektedir.

Akıl odur ki¸ diğer akıllara da danışır¸ bilişir.

‘Biz¸ sizi¸ tanış¸ biliş olasınız diye¸ kabile kabile¸ farklı renk ve dillerde yarattık' anlamındaki İlahî uyarı¸ bu ilkenin esasını oluşturur.

İnsan¸ başkalarını ötekileştirmek yerine¸ adındaki ‘eniş dost' manalarına uygun davranmak suretiyle¸ ünsiyet ve dostluk kurmak¸ ilişki geliştirmek¸ danışmak¸ sormak¸ akıl almak¸ akıl vermek¸ tartışmak¸ istişare etmek durumundadır.

İstişare denilen bu anahtar kavram¸ bize¸ hem ortak bir aklı işaret eder¸ hem de¸ içinde bizatihi bir ahlakî tutumu da taşır.

Bu tutum¸ insanın ne kadar akıllı olursa olsun¸ daima¸ başka akılları kendinden üstün görme ihtimallerini açık tutmasıyla da taçlanır.

Bunun dibinde yatan inanç ise¸ ‘Allah'ın elinin bütün ellerin üzerinde olduğu' gerçeğidir.

Her el¸ madem Allah'ın elinin altında eşit ve özerk bir varoluş alanındadır¸ o halde¸ insanın kendisine bağışlanmış olan özelliklere güvenmemesi gerekir.

İstişare¸ bir tür danışma¸ tartışma¸ müzakere etme¸ düşünceleri takas etme¸ daha esenlikli ve daha doğru olanı bulma çabasıdır.

Bu tümüyle ahlakî bir çabadır.

Doğru'nun keşfi için yapılan her türden düşünce alışverişi¸ yanlış bir sonuca çıksa da doğru sayılmıştır.

İçtihat yapan¸ bunu sırf Allah'ın rızası için yaptığından¸ yanlış içtihatta bulunsa¸ bir sevap alır¸ isabet etse¸ onun manevi karşılığı daha fazladır ve bizim tartımızla tartılmaz.

İçtihatların ve yorumların değiş tokuş edilmesi ve eğip bükülerek¸ düzeltilerek¸ inceltilerek daha doğrunun¸ en doğrunun ortaya çıkarılması ve ona göre davranılması işi¸ insanın ‘enis' niteliğinin gerçekleşmesidir.

İstişareye ilişkin çok sayıda ayet ve hadis vardır.

Efendimiz'in yaşamı¸ istişarelerle doludur.

Gerek kişisel gerekse ümmeti ilgilendiren sorunlarda O¸ daima¸ istişareyi¸ başkalarıyla konuşma ve tartışmayı seçmiştir.

Bu aynı zamanda toplumsal ve manevî idealleri ortak olan insanların¸ sıradan bir konuda bile uzlaşma ilkesinde toplanmış olduklarını da göstermektedir.

‘Uzlaşma' deyince bazı olumsuz çağrışımlar yapması bunu değiştirmez.

İstişare¸ insanın¸ kendi düşüncesinden¸ yanılması halinde vazgeçmesi anlamına da gelir.

Bu¸ doğru olanda uzlaşmadır¸ Hakikat'e teslim olmaktır.

Hakikat'e teslim olan¸ şeyleri teslim alır.

İslâm¸ esenliktir ve teslim olmaktır. İnsanın Allah'a teslimiyetidir.

İman¸ intisaptır¸ bağlanmadır.

O halde insan¸ önce bağlanır¸ sonra teslim olur¸ sonra her işinde kendisi gibi bağlanmış olanlara danışır¸ onların düşünce ve yorumlarına kulak verir.

Bir elin nesi¸ iki elin sesi¸ sadece bizim kültürümüzde varolan bir duyarlık değildir.

Aynı zamanda bir Çin atalarsözü olan bu ilke¸ aklın yolunun bir olduğu gerçeğini de ima eder.

Ama o aklın akıl olması gerekir.

Aklın¸ asli doğasından saptığı ve Hakikat'in kıyılarına savrulduğu zaman ve zeminlerde¸ birden fazla yanlış bir araya geldiğinde bir doğru etmez.

İstişare eden¸ danışan¸ görüşen¸ konuşan akılların akıl olma şartı¸ burada daha çok işler.

İstişarenin de sanırım böylesi bir gerek ve yeter şartı vardır.

Danışmanın¸ konuşmanın bir başka sırrı ise¸ verilen kararın (yanlış olması durumunda bile)¸ sonradan hem herkesi bağlayıcı hem de¸ danışılmayan¸ konuşulmayan düşünce ve karardan daha az acı vermesidir.

Madem ortak akıl budur o halde ona uyma durumunda çıkacak sonuçlara tahammül etme konusunda insan daha hazır hale gelmiş olacaktır.