2. Selim’in Kızı Sokullu’nun Eşi İsmihan Sultan

2. Selim’in, Nurbanu Sultan’dan olan, büyük kızıdır. İsmi, kaynaklarda Esmâhan/Esmehan olarak da zikredilmiştir. 1544/1545 yılında, babasının Saruhan Sancakbeyliği döneminde, Manisa’da zuhur eden salgın hastalık sebebiyle kısa süreliğine kalınan Uşak’ta doğdu. Çocukluk ve ilk gençlik zamanı Manisa Sarayı’nda geçti.

1562 yılında Sadrazam Sokullu Mehmed Paşa ile nikâhlandı. İsmihan’ı Sokullu ile evlendiren, dedesi Kanunî Sultan Süleyman idi. Kanunî ve bilhassa II. Selim’in saltanatlarına damgasını vuran, Osmanlı’nın en kudretli sadrazamlarından Sokullu Mehmet Paşa, eşi İsmihan Sultan’a huzur ve saadet dolu güzel bir hayat yaşatmıştır.

İsmihan Sultan, Sokullu Paşa ile evliliğinden, İbrahim Han ve Gülruh Sultan adıyla iki çocuk dünyaya getirmiştir. Başka çocukları olsa da küçük yaşlarda vefat etmişlerdir.

Sokullu’nun 1579 yılında şehit edilmesi üzerine, devrin meşhur vezirlerinden Özdemiroğlu Osman Paşa ile izdivaç etmek istediyse de, paşa buna rıza göstermemiştir. Sonraki yıllarda 1584’te, savaş meydanlarında verdiği mücadele ve cesaretiyle ün yapmış Budin Beylerbeyi Kalaylıkoz Ali Paşa ile evlenmiştir.

Ne yazık ki İsmihan Sultan, ikinci izdivacından bir sene sonra 8 Ağustos 1585’te, lohusa döşeğindeyken, doğumdan birkaç gün sonra dünyadan ayrılmıştır. Babasının Ayasofya’daki türbesine defnedilmiştir. Ali Paşa ile evliliğinden Mahmud isimli bir çocuk doğurduysa da maalesef o da 40-50 gün sonra hayata veda etmiştir. Sokullu Mehmed Paşa’nın Eyüp Sultan’daki türbesine gömülmüştür.

İsmihan Sultan, zeki ve ihtiras sahibi bir kadındı. 1573-1578 arasında Avusturya’nın İstanbul elçiliğinde görevli Stephan Gerlach, onun “ruhen neşeli ve eğlendirici” olduğunu yazmıştır. Babası II. Selim ve kardeşi III. Murad zamanlarında -kocası Sokullu Mehmed Paşa’nın kuvvet ve otoritesinin de etkisiyle- haremin nüfuzlu ve güçlü kadınları arasına girmiştir.

İstanbul içinde ve dışında pek çok hayratın ihya edilmesine vesile olmuştur. 1571’de ilk eşi Sokullu Mehmed Paşa adına Mimar Sinan’a, İstanbul sur içi Kadırga semtinde, içinde cami, medrese, sıbyan mektebi ve tekke bulunan bir külliye yaptırmıştır. Öyle ki bu cami ve külliye, Mimar Sinan’ın en güzel eserlerinden biri sayılır. Hatta İsmihan Sultan’ın caminin özel birkaç yerine Hacerü’l-Esved taşının parçalarından koydurduğu rivayet edilmektedir.

Yanı sıra, eşiyle birlikte 1568-1579 yılları arasında Eyüp’te, Sokullu Mehmet Paşa Külliyesini vücuda getirmiştir. Bu külliye de, Mimar Sinan eseri olup medrese, darülkurra, türbe, çeşme ve kütüphaneden oluşmaktadır. Eyüp Sultan Camii’ne yakın olması sebebiyle külliyede, cami yer almamaktadır.

Fener’deki mektep ve Üsküdar’daki kervansaray ve darülkurra, İsmihan Sultan’ın payitahta hediye ettiği diğer yapılardır. İstanbul’daki hayratının haricinde, 1572’de Edirne ve Mudanya’da, yine Mimar Sinan’a birer tane cami bina ettirmiştir.   

Ayrıca Romanya’nın Dobruca bölgesindeki Mankalya’da (Mangalia) bir vakıf kurdurmuştur. Vakfın burada inşa ettiği en önemli yapı, 1575 senesinde tamamlanan Esmehan Sultan Camii’dir. Bu cami, Romanya’daki en eski cami özelliğini taşımaktadır.

1990’larda yenilenen caminin günümüzde yaklaşık 800 aileden meydana gelen bir cemaati vardır. Evliya Çelebi’nin kaydettiğine göre Mankalya’daki vakıf, Esmehan Sultan namına cami dışında, 7 sıbyan mektebi, 3 han, 300 dükkân, 1 bedesten, 1 hamam daha tesis etmiştir.

İsmihan Sultan, Bulgaristan topraklarındaki İslimye, Silistre ve Balçık’ta da çeşitli vakıflar kurdurmuştur. Aynı zamanda, Akabe yakınlarında hac yolu üzerindeki Cugeyman’da, su kemerleri ve su tesisatları diktirerek, kutsal topraklara duyduğu bağlılık ve hizmet aşkını dışa vurmaktan da geri kalmamıştır.