Örnek Olan Kadınlar: Adl ve Kübeyşe Bint Ma’n

Aile Hukukuna Örnek Olan Kadınlar: Adl ve Kübeyşe Bint Ma’n

Câhiliye Dönemi’nde kadın cinsel bir obje ve mal olarak görülür, alınır satılırdı. Onun insânî herhangi bir hakkı yoktu. Bu dönemde bir kişi öldüğünde, onun velîsi konumunda olanlar, ölenin karısı hakkında en geniş yetkiye sahip olurlardı. Onlardan biri dilerse o kadınla evlenir, dilerse onu başkasıyla evlendirir ve mehrine el koyar, dilerse de kadını yanında tutar hiç kimseyle evlenmesine izin vermezdi.

Bu konularda kadının ve kendi ailesinin herhangi bir hakkı olmazdı. Adl denilen bu Câhiliye uygulamasına göre koca kadının mehrine el koyar, isterse onunla hiç konuşmaz, mehrini geri vermesi için onu zorlar; saygın variyetli bir kadınla sırf malına konmak için istemediği hâlde evlenir; eşini tekrar tekrar boşar ve ona tekrar dönerek onun bir başkasıyla evlenmesine izin vermezdi. Yine birinin yanında bir yetim kız varsa, küçük oğlu büyüyüp onunla evleninceye yahut o yetim kız bir başına ölünceye kadar onun bir başkasıyla evlenmesine izin vermezdi. Bütün bunları kadının mehrine/malına/mirasına konmak için yaparlardı.

Bu Câhiliye uygulamasına göre kişi öldüğünde ölenin başka kadından olma oğlu veya başka bir akrabası gelir elbisesini o kadının üzerine atar, böylece onun başkasıyla evlenmesini engellemiş olurdu. Şayet kadın güzelse onunla mehir vermeden evlenir, değilse onun bir başkasıyla evlenmesine engel olur, ona mirasçı olmak üzere ölünceye kadar evinde tutardı. Şayet ölen kocanın başka kadından olma küçük oğlu varsa, o büyüyünceye kadar kadını bekletir ve onunla evlenirdi. Eğer kadın bunların elinden kurtulup ailesine kaçarsa, ancak o zaman kurtulmuş olurdu. İşte bütün bu Câhilî uygulamaları sonlandırmak üzere şu âyet inmiştir:

“Ey İnananlar! Kadınlara zorla mirasçı olmaya kalkmanız size helal değildir. Apaçık hayâsızlık etmedikçe onlara verdiğinizin bir kısmını alıp götürmeniz için onları sıkıştırmayın. Onlarla güzellikle geçinin. Eğer onlardan hoşlanmıyorsanız, sabredin, hoşlanmadığınız bir şeyi Allah çok hayırlı kılmış olabilir.”[1]

Âyetin inişi hakkında birden fazla örnek olay kaynaklarımızda yer almıştır. Onlardan en meşhuru şöyledir: Kübeyşe isimli hanımın kocası Ebû Kays ölmüştü. Onun başka karısından olma oğlu, Kübeyşe’nin üzerine ceketini attı. Böylece onun üzerinde yetki sahibi olmuştu. Bunun üzerine Kübeyşe Peygamberimiz (s.a.v.)’e gelip şöyle dedi: “Ben ne ölen kocama vâris olabildim ne de başkasıyla evlenebilmem için serbest bırakıldım!” Kadının bu serzenişi üzerine “Ey İnananlar! Kadınlara zorla mirasçı olmaya kalkmanız size helal değildir.” âyeti indi.

Söz konusu âyetin mirastan kadınlara da pay olduğunu bildiren âyetlerden sonra gelmesi de mânîdârdır. Nitekim bu âyetten önceki âyetlerde şöyle buyrulmuştu:

“Ana babanın ve yakınların bıraktıklarından, erkeklere hisse vardır. Ana babanın ve yakınların bıraktıklarından kadınlara da hisse vardır. Bunlar, az veya çok olsun, belirli bir hissedir.”[2]

“Allah çocuklarınız hakkında, erkeğe iki dişinin hissesi kadar tavsiye eder.”[3]

“Sizin çocuğunuz yoksa ettiğiniz vasiyet veya borç çıktıktan sonra bıraktıklarınızın dörtte biri karılarınızındır; çocuğunuz varsa, bıraktıklarınızın sekizde biri onlarındır.”[4]

Âyetler kadının da mirasta pay sahibi olduğunu açıklamakta ve onların alacağı oranları da belirlemektedir. Konumuz olan âyetten sonraki âyette de, “Babalarınızın evlendikleri kadınlarla evlenmeyin.”[5] buyrularak başka bir Câhiliye geleneğine son verilmiştir.

  Bu âyetin indiği örnek olaydan çıkarabileceğimiz dersleri şöyle özetleyebiliriz:

1. Mekke’de olduğu gibi Medine’de de yeni hükümler gelinceye kadar insanlar Câhiliye geleneklerini sürdürmeye devam ediyorlardı. Nitekim bu âyetler Medine Dönemi’nde inmiştir.
   
   
2. Mekke ve Medine’de bu kadar âkil insan vardı, özellikle Medine’de ehl-i kitab olan Yahudiler yaşıyorlardı. Ne var ki bunlar, yanı başlarında sürüp giden bu Câhilî geleneklere hiç ses çıkarmıyorlar, haksızlıklara engel olmayı hiç akıllarına getirmiyorlardı. Müşrikler, “Biz atalarımızı bu yolda bulduk, biz onları izlemeye devam edeceğiz.” diyorlardı.
   
   “Onlara; ‘Allah'ın indirdiğine uyun.’ denilince, ‘Hayır, atalarımızı yapar bulduğumuz şeye uyarız’ derler; ya ataları bir şey akledemeyen ve doğru olmayan kimseler idiyseler?”[6] Yahudiler ise, müşriklere, “Siz doğru yoldasınız.” demeye devam ediyorlardı. “Kendilerine kitap verilmiş olanların, puta ve şeytana kanıp, inkâr edenlere, ‘Bunlar, inananlardan daha doğru yoldadırlar.’ dediklerini görmedin mı?”[7] Bütün bunlar da bize gösteriyor ki, akıllı olmak yahut kitap ehli olmak tek başına yetmiyordu. Önemli olan vahyin aydınlığında hakkın ve haklının yanında olmaktır.
   
   
3. Câhiliye geleneği sebebiyle mağdur olan Kübeyşe Hanım, derdini Allah Rasûlü’ne anlatmış, Yüce Allah da Rasûl’üne indirdiği âyetle kadının derdine derman olmuştur.
   
   
4. Kadın, Câhiliye Dönemi uygulamasının İslâm’ın rûhuna uygun olmadığını anlamış ve durumunu Allah Rasûlü’ne arz ederek hakkın aramıştır.
   
   
5. Allah Rasûlü, kadın-erkek herkese derdini anlatma fırsatı sunmuş, onların dertleriyle dertlenmiş ve sorunlara çözümler getirmiştir.
   
   
6. İslâm, insanlığa sunduğu evrensel hükümleriyle evlenme konusunda kadına yetki vermiş, onun izni ve onayı alınmadan evlendirilemeyeceğini açıklamıştır. Nitekim Ensâr’dan Hidâme’nin kızı Hansa, Hz. Âişe Annemize gelerek şu şikâyette bulunur: “Babam saygınlığını artırmak için istemediğim hâlde beni yeğeniyle evlendirdi.” Hz. Âişe, “Bekle ve Allah’ın Rasûlü gelince ona soralım.” Hz. Peygamber (s.a.v.) gelince annemiz durumu arz eder.
   
   Bunun üzerine Peygamberimiz, kızın babasını çağırır ve evlenme yetkisini kıza verir. Bunun üzerine Hansa şöyle der: “Ey Allah’ın Rasûlü, ben babamın yaptığı nikâhı kabul ediyorum, ancak ben bu şikâyetimle babaların kızlarını zorla evlendirme haklarının olmadığının bilinmesini istedim!”[8] Bu olay da İslâm’ın ruhunu kavramış hanımların Câhiliye âdetlerinin İslâm’a uymayan yönlerini kendi basîretleriyle nasıl tesbit ettiklerini ve var olan haksızlıklara nasıl başkaldırdıklarını, meseleleri Allah Rasûlü’ne götürmek için nasıl medenî cesârete sahip olduklarını göstermektedir.
   
   
7. Mehir, evlenen kadının hakkıdır ve kadın mehrinde dilediği meşrû tasarrufu yapma hakkına sahiptir. Kocası yahut akrabaları kadının mehrini rızâsı olmadan alma hakkına sahip değildirler. Bu konuda Rabb’imizin uyarıları açıktır:
   
   
8. “Kadınlara mehirlerini cömertçe verin, eğer ondan gönül hoşluğu ile size bir şey bağışlarlarsa onu âfiyetle yiyin.”[9] “Bir eşin yerine başka bir eşi almak isterseniz, birincisine bir yük altın vermiş olsanız bile ondan bir şey almayın. İftira ederek ve apaçık günaha girerek ona verdiğinizi geri alır mısınız? Nasıl alırsınız ki siz birbirinize katılmıştınız ve onlar nikâhla sizden sağlam teminat almışlardı.”[10]
   
   
9. İslâm, mirasta hiç pay sahibi olmayan kadını mirasçılar arasında saymış ve herhangi bir istismâra meydan vermemek için de onun farklı durumlardaki payını âyetlerle belirlemiştir.

Özetle söyleyecek olursak Cenâb-ı Hakk’ın dini İslâm, her hak sahibine hakkını vermiş ve bu sorumluluğu bütün Müslümanlara yüklemiştir. İslâm, kadına bir miras malı gibi muâmele yapılmasına son vermiş, evlenme konusunda ona da yetki vermiş, onun da ölmüş yakınlarına mirasçı olmasını sağlamıştır.

“İşte bunlar Allah'ın yasalarıdır. Allah'a ve Peygamber’ine kim itâat ederse onu zemininden ırmaklar akan cennetlere koyacaktır, onlar orada temelli kalıcıdırlar, büyük kurtuluş da budur. Kim Allah'a ve Peygamber’ine başkaldırır ve yasalarını çiğneyip aşarsa, onu, temelli kalacağı cehenneme sokar. Alçaltıcı azap da onadır.”[11]

[1] 4/Nisâ, 19.

[2] 4/Nisâ, 7.

[3] 4/Nisâ, 11.

[4] 4/Nisâ, 12.

[5] 4/Nisâ, 22.

[6] 2/Bakara, 170, 5/Mâide, 104.

[7] 4/Nisâ 51.

[8] Nesâî, Nikâh 36.

[9] 4/Nisâ, 4.

[10] 4/Nisâ, 20-21.

[11] 4/Nisâ, 13-14.