Kocanın Karısı Üzerindeki Hakları

İslâm sağlıklı ve mutlu bir aile hayatı için karı-koca arasında karşılıklı hak ve vazîfe dengesini kurar. Çünkü bir tarafın vazîfesi diğer tarafın hakkıdır. Hak ve vazîfeler aslâ tek taraflı değildir. Hakların bir tarafa vazîfelerin ise diğer tarafa yüklenmesi zulme sebep olur. Özellikle günümüzde ailelerde meydana gelen, şiddete ve boşanmalara varan huzursuzlukların en önemli sebeplerinden biri hak ve vazîfe arasında olması gereken dengenin kurulamamasıdır.

Fedâkârlığın hep kocadan veya kadından beklendiği bir aile yuvasında adaletten bahsedilemeyeceği için huzur beklemek de nâfiledir. Bunun için Hz. Peygamber (s.a.v.), karı ve kocanın haklarından bahsederek bu dengeyi kurmaya çalışmıştır. Bu konuyla ilgili hadisleri ve sünnetleri tek taraflı değerlendirmek aslâ doğru olmaz. Buna göre meselâ Hz. Peygamber (s.a.v.), kadına kocasına itâat etmesini vurguluyorsa, kocaya da hanımına sevgi ve saygı duyup merhametli davranmasını öğütlemiştir.

Nitekim bir hadislerinde Hz. Peygamber (s.a.v.), “Sizin en hayırlınız hanımlarına karşı hayırlı olandır.”¹ buyurmuşlardır. Yüce Allah da kocanın hanımıyla iyi geçinip onun haklarını korumakla yükümlü olduğunu şu şekilde ifade etmektedir: “Ey iman edenler! Kadınlara zorla vâris olmanız size helâl değildir. Apaçık bir edepsizlik yapmadıkça, onlara verdiğinizin bir kısmını ele geçirmeniz için de kadınları sıkıştırmayın. Onlarla iyi geçinin. Eğer onlardan hoşlanmazsanız (biliniz ki) Allah’ın hakkınızda çok hayırlı kılacağı bir şeyden de hoşlanmamış olabilirsiniz.”² Dengeyi kurmak için kadınlar hakkında da Yüce Allah şöyle buyurmuştur: “Allah’ın insanlardan bir kısmını diğerlerine üstün kılması sebebiyle ve mallarından harcama yaptıkları için erkekler kadınların yöneticisi ve koruyucusudur. Onun için sâliha kadınlar itâatkârdır. Allah’ın kendilerini korumasına karşılık gizliyi (kimse görmese de namuslarını) koruyucudurlar.”³ Büyük âlim, fakîh ve sûfîlerden Zile’li Muharrem Efendi kocanın hanımı üzerindeki hakları konusunda şunları kaydetmektedir: Bir rivâyete göre kadınlara kıyâmette namazdan sonra koca hakkı sorulacaktır.⁴ İbn Ömer’in Hz. Peygamber (s.a.v.)’e, kocanın karısı üzerindeki hakları sorması üzerine Hz. Peygamber (s.a.v.)’in şöyle dediği nakledilmiştir:

1. Kocasının tabîî ihtiyacını karşılaması,
2. Kocasından izinsiz evden çıkmamak,
3. Kocasının râzı olmadığı kimseleri eve almamak,
4. Kocasına devamlı duâ etmek. Meselâ kadın her namazın peşinden kocasına duâ etmelidir.⁵

Tabîî bu maddeleri zikrederken yine tek taraflı düşünmemek gerekir. Her bir madde aynı zamanda kocaya da yöneliktir. Buna göre tabîî ihtiyacını nikâhlısı üzerinden karşılaması gerekir. Bir yere giderken onun da hanımını haberdâr etmesi gerektiği gibi, geç kalacağını da bildirmesi ve uzağa gideceği zaman hanımıyla istişâre etmesi âdâb-ı muâşeret gereğidir. Duâ konusunda koca da hanımını aslâ unutmamalıdır. Muharrem Efendi, burada kadınlarda bulunan bazı kötü huyları şöyle sıralamaktadır:

Belâya sabretmemek, nimete şükretmemek, on iyilik gördükten sonra bir kötülük görse sürekli kötülüğü söylemek, dünya ziynetini çok sevmek, âhirete gayret etmemek, gıybeti ve lâneti çok yapmak.⁶ Bu bağlamda kadınlarla ilgili olarak genellemeci şekilde sıralanan bu kötü huylar aslında erkekler için de geçerlidir. Çünkü bu kötü huylar bazen erkeklerde bazen de kadınlarda gâlip hale gelebilir. Muharrem Efendi’nin nakline göre, kocasını gücünün yetmediği harcamalara zorlayan kadının Allah’ın rahmetinden ve Hz. Peygamber (s.a.v.)’in şefâatinden mahrum kalacağını Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Âişe vâsıtasıyla kadınlara anlatmıştır.⁷

Yine soyu-sopu, fizikî yapısı, maddî durumu sebebiyle kocasını inciten kadın çok işkence çekerek can verir. Ancak kocası hakkını helâl ederse durum farklı olur. Yine bu durum erkek için de geçerlidir. Bu yanlış davranışları erkek de yapsa aynı âkıbete mâruz kalır. Sonuçta bu davranışlar insan onuruna ve haysiyetine yakışmayan şeylerdir. Aynı zamanda bu durum bugün boşanmaların da en önemli kaynağıdır. Yapılan istatistiklerde eşlerin birbirine ve âilelerine karşı yaptıkları saygısızlıklar eşler arasında muhabbetin bitmesine ve aile yuvasının dağılmasına sebep olmaktadır. Muharrem Efendi’nin kaydettiğine göre karı-koca arasındaki ilişkiler dört türlü olur:

1. Karı-koca din ve hallerinin düzgün olması bakımından birbirine uygundur. Hz. Ali ve Hz. Fâtıma gibi. Her ikisinin dindarlığı ve iyi insan oldukları meşhurdur.⁸ Hz. Fâtıma’nın nikâhının melekler meclisinde kıyıldığı, onu Hz. Ali’ye Yüce Allah’ın uygun gördüğü ve Hz. Fâtıma’nın mehir olarak günahkâr kadınlara şefâat hakkı verilmesini istediği ve aldığı, ölümü ânında canını doğrudan Allah’a verdiği anlatılır.⁹ Bunlar diğer sahâbîlerde olduğu gibi, Hz. Fâtıma’nın fazîletleri bâbındandır. Birbirine uygun olan eşlerle ilgili bir âyet şöyledir: “Kötü kadınlar kötü erkeklere, kötü erkekler ise kötü kadınlara; temiz kadınlar temiz erkeklere, temiz erkekler de temiz kadınlara yaraşır. Bu sonuncular, (iftiracıların) söylediklerinden çok uzaktırlar. Kendileri için bağışlanma ve güzel bir rızık vardır.”¹⁰
   
   
2. Karı-koca küfür ve nifakta birbirine uygundur. Ebû Lehep ile hanımı (hammâletü’l-hatab) gibi. Kur’ân onların durumunu şöyle anlatmaktadır: “Ebû Leheb’in iki eli kurusun! Kurudu da. Malı ve kazandıkları ona fayda vermedi. O, alevli bir ateşte yanacak. Odun taşıyıcı olarak ve boynunda hurma lifinden bükülmüş bir ip olduğu halde karısı da (ateşe girecek).”¹¹
   
   
3. Koca mü’min, sâlih, karısı kâfir olur. Hz. Nûh ve Hz. Lût’un hanımları gibi. Bu kadınların her ikisi de helâk oldu. Kur’ân’da bu iki kadın ve peygamber olan kocalarının durumu şu şekilde ifade edilir: “Allah, inkâr edenlere, Nûh’un karısı ile Lût’un karısını misâl verdi. Bu ikisi, kullarımızdan iki sâlih kişinin nikâhları altında iken onlara hâinlik ettiler. Kocaları Allah’tan gelen hiçbir şeyi onlardan savamadı. Onlara, ‘Haydi, ateşe girenlerle beraber siz de girin!’ denildi.”¹²
   
   
4. Koca kâfir, zâlim, kadın saf, mü’min olur. Fir’avun’un hanımı gibi.¹³ Yüce Allah onun Fir’avun’dan bîzâr oluşunu şu şekilde anlatır: “Allah, inananlara da Fir’avun’un karısını misâl gösterdi. O, ‘Rabb’im! Bana katında, cennette bir ev yap; beni Fir’avun’dan ve onun (kötü) işinden koru ve beni zalimler topluluğundan kurtar!’ demişti.”¹⁴

Muharrem Efendi kitabının son kısmında İslâm tarihinin meşhur kadınlarından Hz. Asiye ve Hz. Meryem’e çok geniş yer ayırmıştır. Onların fazîletlerini ve Allah’ın kendilerine kıyâmette vereceği makam ve nimetleri anlatırken maalesef İsrâiliyat kabîlinden bilgilere de yer vermiştir.¹⁵ Sonuç olarak Kur’ân ve sünnette karı-koca ile ilgili olarak yer alan, mükâfat, tehdit, cezâ vb. hükümleri aslâ tek taraflı olarak yorumlamak doğru değildir. Çünkü âile yuvası tek tarafın fedâkârlığı üzerine kurulu olmadığı gibi, tek tarafın özverisiyle de devam edemez. O zaman eşler karşılıklı görev ve haklarını bilip takvâ bilinciyle onu yerine getirmelidirler. Allah’ın rızâsına uygun bir İslâm âilesi ancak bu denge ile ayakta durup pâyidâr olur.

Dipnot

Prof. Dr. Abdullah KAHRAMAN

1.    Tirmizî, Radâ’,11; İbn Mâce, Nikâh,50.

2.    4/Nisâ, 19.

3.    4/Nisâ, 34.

4.    Umde, 74a.

5.    Umde, 75b-a.

6.    Umde, 76a.

7.    Umde, 77b.

8.    Umde, 78b-a.

9.    Umde, 78a.

10.    24/Nûr, 26.

11.    111/Tebbet, 1-5.

12.    66/Tahrîm, 10.

13.    Umde, 78a.

14.    66/Tahrîm, 11.

15.    Umde, 7ab-83b.