Hâcegân-Nakşibendiyye Tarikatı ve Yedi Pir

Tarihî seyir içerisinde Turan, Türkistan ve Mâverâünnehir diye adlandırılan coğrafya, tasavvufun beşiğidir. VIII-XI. yüzyıllarda İslâm dünyasının diğer önemli merkezleri gibi Orta Asya’da da tasavvuf kök salmış, teorik ve pratik temelleri şekil almaya başlamıştır. XII. yüzyıldan itibaren bölgede, sonrasında da tüm İslâm dünyasında ün kazanmış olan Yeseviyye, Hâcegân-Nakşibendiyye, Kübreviyye ve Işkıyye/Aşkıyye gibi tarikatlar ortaya çıkmıştır.

Bu tarikatlar arasında İslâm âleminde ilk olarak ortaya çıkan ve geniş bir coğrafyaya yayılarak yoğun ilgi gören Hâcegân-Nakşibendiyye, kendine has terk-i dünyaya karşı olan tavrıyla, insancıllık, vatanseverlik ve çalışkanlık gibi erdemlere teşvik eden öğretileriyle farklılık göstermiştir.

Bu zamana kadar dünya doğu bilimleri araştırma alanında Hâcegân-Nakşibendiyye tarihi ve öğretisinin araştırılması yönünde çalışmalar yapılmış olsa da hâlâ bu tarikatın ortaya çıkışı ve yayılması tarihi, öğretisinin temel öğeleri, önemli şahsiyetlerinin hayatı ve faaliyetleri hakkında bilimsel olarak kanıtlanmış net ve gerçekçi tek bir görüşün olmadığını söylemek mümkündür. Özellikle Hâcegân-Nakşbendiyye öğretisi ve onun İslâm âlemindeki önemi hakkında farklı görüşler sergileyen çeşitli ülkelere mensup araştırmacılar, bu alanda farklı görüşler ortaya atmışlardır.

Özbekistanlı tasavvuf araştırmacısı Kamilcan Rahimov’un “Hâcegân-Nakşibendiyye Tarikatı ve Yedi Pir” adlı çalışması, Türk milletinin maneviyatı ve dünya görüşünün gelişmesinde önemli yere sahip Hâcegân-Nakşbendiyye Tarikatı’nın bilimsel olarak incelenmesinde büyük katkı sağlayacaktır.

Kitabın sunuş bölümünde yazar “Çalışmamızda, Hâcegân-Nakşibendiyye tarikatının kökleri, ortaya çıkışı, teşekkül dönemi, yayılması, tarihi, öğretisinin temelleri ve yedi pir yani Abdülhalik Gucdüvânî’den Bahaeddin Nakşibend’e kadar olan ilk yedi sofinin hayatı, faaliyet ve öğretileri incelenecektir.” derken önsöz bölümünü kaleme alan Prof. Dr. Hasan Kamil Yılmaz eserin hedefini şu şekilde belirtmiştir:

“Kamilcan Rahimov, çalışmasında ilk önce Hâcegân-Nakşibendiyye Tarikatı’nın kurucuları Abdülhalik Gucdüvanî’den Bahâeddin Nakşibend’e kadar olan ilk yedi önemli şahsiyetin hayatı ve faaliyetlerini tetkik etmeyi ana hedef belirlemiştir. Hedefine ulaşmak için Hâcegân-Nakşibendiyye Tarikatı’nın ortaya çıkışı, diğer coğrafyalara yayılması tarihi ve tarikat öğretisinin temel ilkelerini bilimsel kanıtlara dayalı olarak resmetmeye çalışmıştır. Bunun için de Orta Asya tasavvufunun Hâcegân-Nakşibendiyye Tarikatı’nın ortaya çıktığı döneme kadar olan zaman dilimi hakkında geniş bilgi vermeyi öncelemiştir.”

Yine önsözde kitapta yer alan bölümler hakkında da şu açıklama yapılmış: “Araştırma aşağıdaki gibi üç bölümden oluşmaktadır:

Birinci bölüm: Hâcegân-Nakşibendiyye Tarikatı’na kadar olan dönemde Orta Asya tasavvufu.

İkinci bölüm: Hâcegân-Nakşibendiyye Tarikatı.

Üçüncü bölüm: Yedi pir.

Araştırmacı, çalışmanın ilk bölümünde, Orta Asya tasavvufunun VIII-XI. yüzyıllarda yani tarikatlar, özellikle Hâcegân-Nakşibendiyye Tarikatı’nın ortaya çıkışına kadar olan dönemdeki tarihi hakkında bilgiler vermiş, bununla birlikte Hâcegân-Nakşibendiyye Tarikatı’ndaki dünyadan el etek çekmek ve inzivaya çekilmek gibi görüşlere karşı çıkan fikirlerinin Orta Asya tasavvufunun önceki dönemlerinde de var olduğunu ispatlamaya çalışmıştır.

Çalışmada bu çabaların amaca yaklaştığı görülmektedir. Çalışmanın ikinci bölümü de Özbek tasavvuf araştırmaları açısından yenilik niteliğindedir. Araştırmacı bu bölümde, önemli kaynaklar ve araştırmaları derinlemesine inceleyerek Hâcegân-Nakşibendiyye pirlerinin irade zinciri, tarikatın ortaya çıkışı, yayılması tarihi ve öğretisinin kısa ve genel olsa da daha net bir resmini çizmeyi başarmıştır. Hâcegân-Nakşibendiyye Tarikatı’nın ilk yedi şahsiyetinin hayatı ve öğretisine ayrılan üçüncü bölüm de yedi pir hakkındaki önemli kaynak ve araştırmaların derin incelenmesine dayanan bilimsel görüşlerden oluşmaktadır.

Araştırmacı, kaynaklara dayanarak bu alanda ilk olarak Hâcegân-Nakşibendiyye Tarikatı’nın Abdülhalik Gucdüvânî’den Bahâeddin Nakşibend’e kadar olan ilk yedi şahsiyetinin doğum ve vefat tarihleri, hayatları, faaliyetleri, öğreti ve temel görüşleri hakkında daha net ve sistemli bilgiler vermiştir.”

Fecr Yayınları

Tel: 0312 310 08 60