5. Murad’ın Kader Ortağı Eşi Şayan Kadınefendi

Şayan Kadın, Sultan V. Murad’ın üçüncü kadınefendisidir. Çerkez kökenli olup Natuhay Boyu’na mensuptur. 4 Ocak 1853 tarihinde doğmuştur. Doğum yerinin Artvin Hopa veya Kuzey Kafkasya’daki Anapa şehri olduğu yönünde ihtilaf vardır. Babası Zan Batır Bey'dir.

İlk adının “Safiye Zan” olduğu söylenmektedir. Genç yaşlarda Osmanlı Sarayı’na verildiği tahmin edilmektedir. Sarayda kendisine “Şâyân” ismi verilmiştir. Sultan V. Murad ile amcası Sultan Abdülaziz’in padişahlığı döneminde, kocası daha şehzade iken evlenmiştir. Düğün tarihi 5 Şubat 1869’dur. Düğünün yapıldığı yerse Dolmabahçe Sarayı’dır.

Evlendiği sırada 16 yaşında olan Şayan Kadın, düğünden bir yıl sonra, 5 Nisan 1870’de, Kurbağalıdere’de Hatice Sultan’ı dünyaya getirmiştir. Eşi V. Murad’ın 93 günlüğüne de olsa padişah olmasıyla “Üçüncü Kadınefendi” unvanını almıştır. Kocasının aynı yıl içerisinde tahttan indirilmesiyle, o da kocasının diğer eşleri ve maiyetiyle birlikte Çırağan Sarayı’na gönderilmiştir. Eşinin vefat edeceği 1904 senesine kadar burada zorunlu ikamete tabi tutulmuştur.

Şehzade Ali Vasıb Efendi hatıralarında, Şayan Kadınefendi’nin Çırağan yılları hakkında şunları aktarmıştır:

“Çırağan’da Sultan Murad’ın üçüncü kadını Şayan Kadınefendi otururdu. Kendisine üçüncü nine derdik. Bu kadınefendi, oturmaktan büsbütün kötürüm olmuştu. Hadice Sultan’ın validesidir ve Efendisi Murad Han ile beraber Çırağan Sarayı’na girmiştir. Orada 50 sene kadar, Çırağan Sarayı’ndan hiç çıkmamak şartı ile yaşadı. Meşrutiyet’te, 1909’da Sultan Abdülhamid’in hal’inden sonra da ‘Efendim burada mahbusen vefat etti.’ diyerek kendisi de efendisine sadakatte kutsî bir prensip olarak bu mahbusiyeti kabul ve arzu etti.”

2.Abdülhamid’in hal’ edilmesini müteakip, İttihat Terakki Fırkası iktidara gelince 1 Kasım 1915’te, kendisine ayrılan tahsisat/maaş kesilmiştir. Bundan sonraki dönemler Şayan Kadınefendi’nin hayatının en zorlu yılları olacaktır. Osmanlı Hanedanı’nın 3 Mart 1924’te, halifeliğin kaldırılmasının akabinde yurt dışına sürgün edilmesiyle, V. Murad’ın diğer bir eşi Reftar-ı Dil Kadın ile beraber Ortaköy’e taşınmıştır.

Son yıllarında aklî dengesini kaybettiği, kendisine hizmet edenlere devamlı şekilde eşini sorduğu, en ufak bir seste: “Asker sarayı basıyor!” diye bağırdığı ve pencereden dışarı baktığı zaman otomobilleri görünce de: “Bu atsız arabalar ile saraya gidilmez ki! Efendimiz bu tuhaf şeylere binmez ki!” dediği, yakınındaki kişiler tarafından ifade edilmiştir.

Şayan Kadınefendi, 15 Mart 1945 tarihinde Ortaköy’deki konağında vefat etmiştir. Sultan V. Murad’ın en son ölen zevcesi olarak tarihe geçmiştir.

Onu görenler hafif kilolu, daima koyu renkli elbise giyen, mavi gözlü ve vaktiyle güzel bir kadın olduğunu nakletmişlerdir. Sultan Vahdeddin’in eşi Nazikeda Kadınefendi’nin nedimesi olan Leyla Açba hatıralarında, Şayan Kadınefendi ile tanışmasını ve ondan nasıl etkilendiğini şu sözlerle anlatmıştır:

“Halife Hazretleri’nin ilk yaptığı tarihî hareket, bütün Osmanlı Hanedanı’nı Dolmabahçe Sarayı’na yemeğe davet etmek oldu... Bilahare hayatımda ilk kez eski ve yeni dönemlerden kalma bazı meşhur sultan ve kadınefendiler ile tanıştım. Bilhassa Sultan V. Murad’ın haremlerinden Şayan Kadınefendi’den büyülenmiştim. Çünkü Şayan Kadın, yaşlılığına rağmen hâlâ pek güzel ve akıllı bir kadındı. Fevkalade güzel konuşuyor, herkese son derece nazik davranıyordu.”